Central Visayas


1.) The Black Monkey 

by Edith L. Tiempo



She must have been asleep about four hours when she awoke uneasily, aware of movements under the hut. Blackness had pushed into the room, heavily and moistly, sticky damp around her eyes, under her chin and down the back of her neck, where it prickled like fine hair creeping on end. Her light had burned out. Something was fumbling at the door of the compartment below the floor, where the supply of rice and corn was stored in tall bins. The door was pushed and rattled cautiously, slow thuds of steps moved around the house. Whatever it was, it circled the hut once, twice and stop again to jerk at the door. It sounded like a monkey, perhaps the monkey in the tree, trying to break in the door to the corn and rice. It seemed to her it took care not to pass the stairs, retracing its steps to the side of the hut each time so she could not see it through her open door. Hearing the sounds and seeing nothing, she could not see it through her open door. Hearing the sounds and seeing nothing, she felt it imperative that she should see the intruder. She set her face to the long slit at the base of the wall and the quick chilly wind came at her like a whisper suddenly flung into her face. Trees defined her line vision, merged blots that seemed to possess life and feeling running through them like thin humming wires. The footsteps had come from the unknown boundary and must have resolved back into it because she could not hear them anymore. She was deciding the creature had gone away when she saw a stooping shape creep along the wall and turn back, slipping by so quickly she could deceive herself into believing she imagined it. A short, stooping creature, its footsteps heavy and regular and then unexpectedly running together as if the feet were fired and sore. She had suspected the monkey but didn’t feel sure, even seeing the quick shaped she didn’t feel sure, until she heard the heavy steps turn toward the tree. Then she could distinguish clearly the rubbing sounds as it hitched itself up the tree.
She realized that she was still holding the gun. This time, she thought, she had unlocked it. And with rueful certainty, she knew she could do it again, tonight tomorrow, whenever it was necessary. The hatter of some monkeys came to her from a far up in the forest. From that distance, it was vague, a lost sound; hearing it jarred across her little triumph, and she wished, like someone lamenting a lost innocence, that she had never seen a gun or fired one.



2.) ANG PINAGMULAN NG BOHOL (Alamat/Boholanos)

(“Myth of Bohol”)
Salin ni Patrocinio V. Villafuerte

Ang mga tao noon ay naninirahan sa kabila ng ulap. Isang araw, ang kaisa-isang
anak na babae ng datu ay nagkasakit. Hindi mapalagay ang datu.

“Tanod, may sakit ang anak ko. Humayo ka, papuntahin mo rito ang manggagamot. Ngayon din!”

“Ngayon din po, Mahal na Datu!”

Nang dumating ang matandang manggagamot at ang tanod sa tahanan ng Datu. . .
“Magagawa ng matandang lalaki ang anuman na makagagaling sa kanya!” ang sabi
ng datu.

Sinuring mabuti ng matandang manggagamot ang maysakit. Pagkatapos ng
pagsusuri, nag-usap ang manggagamot at ang Datu sa labas ng kubo. . Tumawag ng
pulong noon din ang datu. . .

“Mga kalalakihang nasasakupan ng aking barangay. Makinig kayo sa akin. Maysakit
ang aking anak na babae at ang tanging hinihiling ko ay ang inyong tulong. Sundin ninyong
lahat ang mga tagubilin ng manggagamot. . . . upang magbalik ang dating lakas ng aking
anak.”

“Mga lalaki, dalhin ninyo ang maysakit sa malaking puno ng balite. Hukayin ninyo
ang lupang nakapaligid sa mga ugat, ang utos ng manggagamot.

“Gagawin naman ang iyong ipinag-uutos alang-alang sa pagmamahal namain sa
datu at sa kaniyang kaisa-isang anak na babae!”

Nagsimulang kumilos ang mga tauhan ng datu. Pinuntahan nila ang lugar na
kinatatayuan ng puno ng balite. Ang maysakit na anak ng datu ay isinakay sa duyan.
Hinukay ng ilang lalaki ang lupa sa paligid ng mga ugat ng puno ng balite. Nang ito’y
matapos.

“Dalhin ang maysakit sa kanal! Ang tanging makagagaling sa kanya ay ang mga
ugat ng malaking puno ng balite.” Buong ingat na inilagay sa kanal ang maysakit.
Ngunit sa di-inaasahang pangyayari, bumuka ang lupa. . .

“Ooooops, Aaaa. Ama ko, tulungan ninyo ako Ama. . .”
At babae’y tuluyang nahulog sa hukay ng ulap.

“O, Diyos ko. Ang aking anak. Ibalik ninyo siya sa akin. . . O, hindi! Ang aking
anak!”
“Huli na ang lahat, Datu. Siya’y patay na.!”
Sa ilalim ng ulap ay may malaking daluyan ng tubig. Gumulong sa hangin ang
maysakit bago tuluyang bumagsak ang kanyang katawan sa malaking daluyan ng tubig.
Nakita ng dalawang bibe ang pagkahulog ng babae.
“Isplas! Wasss! Isplas!

Nagmamadaling lumangoy ang dalawang bibe at mabilis na bumagsak sa likod nila
ang katawan ng babae. Sa kanilang mga likod namahinga ang may sakit.
“Kwak, kwak, kwak, kwak!”
At isang pulong ang idinaos.

”Ang babaeng kababagsak lamang mula sa ulap ay labis na nangangailangan ng
tulong. Kailangang tulungan natin siya.”

“Oo, dapat tayong gumawa ng bahay para sa kanya.”
“Lumundag ka, palaka, at dalhin mo ang dumi ng puno sa ibaba,” ang utos ng
pagong.

Sumunod ang palaka ngunit hindi siya nagtagumpay. Inutusan naman ng malaking
pagong ang daga. Siya ma’y sumunod ngunit nabigo.
Hanggang sa. . .
“Susubukin ko, ang kusang-loob na sabi ng malaking palaka.
Sa pagkakataong ito, ang lahat ng hayop ay nagsigawan at naghalakhakan, maliban
sa malaking pagong.

“Natitiyak naming hindi mo iyon magagawa. He-he-he! Ha-ha-ha.”
“Subukin mo, baka ikaw ang mapalad.”

Huminga nang malalim ang matandang palaka at nanaog. . . nanaog. . Sa wakas,
ang samyo ng hangin ay dumating at sumunod ang matandang palaka. Sa kanyang bibig,
nagdala siya ng ilang butil ng buhangin na kanyang isinabog sa paligid malaking pagong. At
isang pulo ang lumitaw. Ito ang naging pulo ng Bohol. (Kung susuriin ang likod ng pagong,
mapapansin ang pagkakatulad nito sa hugis at anyo ng Bohol). At dito nanirahan ang
babae. Nanlamig ang babae kayat muling nagdaos ng pulong. . .
“Kailangang gumawa tayo ng paraan para siya mainitan.

“Kung makaaakyat ako sa ulap, makukuha ko ang kidlat at makagagawa ako ng
liwanag, “ang sabi ng maliit na pagong.

“Gawin mo ang iyong magagawa. Marahil ay magiging mapalad ka.
Isang araw, nang hindi pa gaanong dumidilim, uminog ang ulap at tinangay ang
pagong nang papaitaas.

“Uww-ssss ! Brahos !”
Mula sa ulap, kumuha siya ng kidlat. . .
“Brissk ! Bruumm ! Swissss !”
Nabuo ang araw at ang buwan na nagbigay ng liwanag at init sa babae. Mula noon,
naninirahan ang babae sa piling ng matandang lalaking nakita niya sa pulo. At nanganak
siya ng kambal. Sa kanilang paglaki, ang isa’y naging mabuti at ang isa’y naging masama.
“Ihahanda ko ang Bohol sa pagdating ng mga tao.”
Ang mabuting anak ay gumawa ng mga kapatagan, mga kagubatan, mga ilog at
maraming hayop. Lumikha rin siya ng mga isdang walang kaliskis. Ngunit ang ilan sa mga
ito’y sinira ng masamang anak. Tinakpan niya ng makakapal na kaliskis ang mga isda
kaya’t mahirap kaliskisan ang mga ito
“Ano ang ginawa mo?”
“Walang halaga lahat ‘yan.”
“Walang halaga?”
“Bakit mo pinahihirapan ang iyong sarili sa paggawa rito? Hangal ka!”
“Inihahanda ko ang lugar na ito para sa pagdating ng mga tao.”

“Dito, dito’y wala tayong kinabukasan. Samantalang sa ibang lugar ay hindi ka
kailangang gumawa. Isa kang baliw ! »

Kaya’t naglakbay sa kaunlaran ang masamang anak. Dito siya namatay.
Samantalang ang mabuting anak ay nagpatuloy ng pagpapaunlad ng Bohol at inalis ang
mga masasamang ispiritung dala ng kanyang kapatid. Hinulma ang mabuting anak ang
mga Boholano sa pamamagitan ng pagkuha ang dalawang lupa sa daigdig at hinugis ang
mga ito ng katulad ng tao. Dinuran niya ang mga ito. Sila’y nabuhay.

“Ngayong kayo’y naging lalaki at babae, iniiwan ko sa inyo ang mga magagandang
katangiang ito: kasipagan, mabuting pakikitungo, katapatang kabutihang-loob, at
mapagmahal sa kapayapaan.”

Ikinasal ang dalawa at nagsama. Isang araw, kinausap sila ng mabuting anak.
“Narito ang iba’t ibang uri ng buto. Ibig kong itanim ninyo ang mga butong ito para
kayo matulungan. Gawin ninyong laging sariwa at magandang tirahan ang lugar na ito.”
Nang malaunan, ang mabuting anak ay lumikha ng igat at ahas katulad ng isda sa
ilog. Lumikha rin siya ng malaking alimango.

“Humayo kayo, dakilang igat at dakilang alimango saan mang lugar na ibig ninyong
pumunta.”

Sinipit ng malaking alimango ang malaking igat. Nagkislutan ang dalawa at ang
kanilang paggalaw ang lumikha ng lindol.

Ito ang dahilan kung bakit maraming alimango sa Bohol, maging sa lupa o sa dagat,
at ang igat na kaunaunahang nilikha ng mabuting anak. Gustong-gusto kainin ito ng mga
Boholanos. Hindi sila kumakain ng palaka dahil iginagalang nila ang mga ito. Hindi rin nila
kinakain ang mga pagong katulad ng ibang mga Bisaya kahit maaaring ihain ang mga ito sa handaan.




mga adik sa Brgy. Agdao)
ni Errol A. Merquita

Wa ka kabalo
daghan gapaniid sa imo;
sa matag oras
nga musuroy ka-
naay matang gabantay.
sa kada tao
nga imong gikaistorya-
naay kamot nga galista.
sa mga dalang
imong giaagian-
naay lit-ag nga gapaabot.
Ug parehas sa mga nangaging gabii,
naay gidakop ang mga gwardya
nga irong latagaw.
Gibukbok,

ang iyang ulo og kahoy
gisulod sa sako,
gikuyod ang lawas sa semento,
samtang mipatagaktak ang
basiyo sa kwarentay singko
hangtod nga ang iyahang tyabaw,
namahimong dugo nga
mibisbis sa yuta uban
sa pagkatag sa mga bakho.
Kinsa ang musunod?
Wala ka kabalo
nakalista na imong
pangalan isip usa ka
Irong latagaw!




4.) Sa 58, Unsa Pay Molukso?

                                                     by Estrella D. Alfon



Some dogs chasing each other on the street, she did not notice because the women were praising her for the whiteness of the linen in the basin on her head. She was answering them that she hadn’t even bleached them yet, when one of the dogs passed swiftly very close to her. Looking down, she saw in wide alarm another dog close on the heels of the first. An instinctive fear of animals made her want to dodge the heedlessly running dog, and she stepped gingerly this way and that. The dog, intent on the other it was pursuing, gave her no heed and ran right between her legs as Rosa held on to the basin in frantic fear lest it fall and the clothes get soiled. Herpatadiong was tight in their wetness about her legs, and she fell down, in the middle of the street. She heard the other women’s exclamations of alarm and her first thought was for the clothes. Without getting up, she looked at the basin and gave obscene thanks when she saw the clothes still piled secure and undirtied. She tried to get up, hurrying lest her mistress come out and see her thus and slap her again. Already the women were setting up a great to do about what had happened. Some were coming to her, loudly abusing the dogs, solicitousness on their faces. Rosa cried, “Nothing’s the matter with me.” Still struggling to get up, she noticed that her wrap had been loosened and had bared her breasts. She looked around wildly, sudden shame coloring her cheeks, and raised the wrap and tied it securely around herself again.
Then there came down the street a tartanillawithout any occupant except the cochero who rang his bell, but she couldn’t move away from the middle of the street. She looked up at the driver and started angrily to tell him that there was plenty of room at the sides of the street, and that she couldn’t move anyway, even if there weren’t. The man jumped down from his seat and bent down and looked at her foot. The basin was still on Rosa’s head and he took it from her, and put it in his vehicle. Then he squatted down and bidding Rosa put a hand on his shoulders to steady herself, he began to touch with gentle fingers the swelling ankle, pulling at it and massaging it. They were still in the middle of the street. Rosa looked around to see if the women were still there to look at them but they had gone away. There was no one but a small boy licking a candy stick, and he wasn’t paying any attention to them. The cochero looked up at her, the sweat on his face, saw her looking around with pain and embarrassment mingled on her face. Then, so swiftly she found no time to protest, he closed his arms about her knees and lifted her like a child. He carried her to his tartanilla, plumped her down on one of the seats. Then he left her, coming back after a short while with some coconut oil in the hollow of his palm. He rubbed the oil on her foot, and massaged it. He was seated on the seat opposite Rosa’s and had raised the injured foot to his thigh, letting it rest there, despite Rosa’s protest, on his blue faded trousers. The basin of wet clothes was beside Rosa on the seat and she fingered the clothing with fluttering hands. Thecochero asked her where she lived and she told him, pointing out the house. He asked what had happened, and she recited the whole thing to him, stopping with embarrassment when she remembered the loosening of her patadiongand the nakedness of her bosom. How glad she was he had not seen her thus. The cochero had finished with her foot, and she slid from the seat, her basin on a hip. But he took it from her, asking her to tell him where the bleaching stones were. He went then, and himself laid out the white linen on the stones, knowing like a woman, which part to turn to the sun.
It would have been useless to tell her mistress how the bottle had been broken, and the wine spilled. She had been walking alone in the street hurrying to the wine store, and Sancho had met her. They had talked; he begging her to let him walk with her and she saying her mistress would be angry if she saw. Sancho had insisted and they had gone to the store and bought the wine, and then going home, her foot had struck a sharp stone. She had bent to hold a foot up, looking at the sole to see if the stone had made it bleed. Her dress had a wide, deep neck, and it must have hung away from her body when she bent. Anyway, she had looked up to find Sancho looking into the neck of her dress. His eyes were turned hastily away as soon as she straightened up, and she thought she could do nothing but hold her peace. But after a short distance in their resumed walk home, he had stopped to pick up a long twig lying on the ground. With deft strokes he had drawn twin sharp peaks on the ground. They looked merely like the zigzags one does draw playfully with any stick, but Rosa, having seen him looking into her dress while she bent over, now became so angry that she swung out and with all her force struck him on the check with her open palm. He reeled from the unexpected blow, and quickly steadied himself while Rosa shot name after name at him. Anger rose in his face. It was nearly dark, and there was no one else on the street. He laughed, short angry laughter, and called her back name for name. Rosa approached him and made to slap him again, but Sancho was too quick for her. He had slipped out of her way and himself slapped her instead. The surprise of it angered her into sudden tears. She swung up the bottle of wine she had held tightly in one hand, and ran after the man to strike him with it. Sancho slapped her arm so hard that she dropped the bottle. The man had run away laughing, calling back a final undeserved name at her, leaving her to look with tears at the wine seeping into the ground. Some people had come toward her then, asking what had happened. She had stooped, picked up the biggest piece of glass, and hurried back to her mistress, wondering whether she would be believed and forgiven.



                              5.) SERVANT GIRL



(Alang kang Rene, sa Leap Year 2004)
Naa pay daghan dihang naglumpayat.
Pananglitan, ang ulan sa sandayong—
Ang liso sa iyang bayanan –
Ang itoy nga nagkiat –
Ang mananaog sa lumba –
Ang naghikog diha sa taytayan –
Si Inday nga mao pay pagkadawat
og sulat ni Undo –
ug ang kilatnong silaw gikan ni Buddha.

Makutlo sad gikan sa mga basahon, anaay duruha:
Ang baki ni Basho nga milukso
Human sa dakong kahilom
Diha sa dakong linaw
Nagpasiplat sa kalunhawng
Nakapulpog sa tubigong salamin.
Unya, naa sad diay si Sleeping Beauty
Nga nahaigking pagbangon
Ang iyang mga ngabil ug mata
Napukaw tungod sa anino
Sa usa ka malamatong halok.
Apan labaw sa tanan:
Human sa hamubong hulaw
Ang pinitik sa akong kasingkasing
Nagkadagma-dagma
Kay may balangaw ang imong mga mata
Bisan karon,
Labina
Karon.




Walang komento:

Mag-post ng isang Komento